پیشینه ی تاریخی روستای کهنه :
این وب سایت(صدای آریان ) در خصوص پیشینه ی تاریخی روستای کهنه سعی نموده که مطالب منتشره را بر مبنای منابع مستند بیان نماید لذا در این راستا پس از مطالعات و بررسی های متعدد در فرهنگ های جغرافیایی سه فرهنگ را که بیانگر وضعیت ابادی های ایران از سنوات قبل از 1289 هجری شمسی تاسال 1381 می باشند برگزیده و بر مبنای ان فرهنگ ها پیشینه و گذشته ی تاریخی کهنه را در سه مرحله تقسیم بندی نموده است .
مرحله ی اول : فرهنگ جغرافیایی ایران (خراسان )که در سال 1289 هجری شمسی توسط ستاد فرماندهی وزارت جنگ بریتانیا تهیه شده و بیانگر وضعیت ابادی های خراسان در سالهای قبل از 1275 هجری شمسی(بیش از یک قرن پیش ) می باشد، بر اساس سفرنامه اقای شیندلر آلمانیschindler)) درباره ی کهنه چنین نوشته است : KAHNEH
روستایی است با 20 واحد مسکونی در منطقه ی جوین خراسان در
فاصله ی 9 مایلی (48/14 کیلومتری ) غرب جغتای .
بر اساس سفرنامه آقاي شيندلر اين آمار مربوط به سال 1293 قمري ( 1254شمسي) ، يعني 135 سال پيش ميباشد.
مرحله ی دوم : فرهنگ جغرافیایی ایران ( جلد نهم ) که بر مبنای تقسیمات وزارت کشور در سال 1329شمسی بوسیله اداره ی جغرافیایی ارتش ایران در سال 1331 انتشار یافته و بیانگر وضعیت ابادی های ایران در سالهای قبل از 1331 می باشد، درباره ی کهنه چنین نوشته است :
کهنه : ده مرکز دهستان کهنه بخش جغتای شهرستان سبزوار – 17 ک شمال باختری جغتای – سر راه مالرو عمومی شریف اباد – کوهستانی معتدل – سکنه 732( نفر)– شیعه – فارسی – قنات – غلات – تریاک – پنبه – میوه جات – ابریشم – کنجد – شغل زراعت مالداری – قالیچه و کرباس بافی – راه مالرو
کهنه ( KOHNE ) نام یکی از دهستانهای بخش جغتای شهرستان سبزوار که در شمال باختری بخش واقع است .
هوای معتدل – اب مزروعی اغلب قراء از چشمه سار و رود خانه محلی تامین می شود –محصول عمده غلات انواع میوه جات پنبه تریاک است بواسطه کوهستانی بودن منطقه دهستان راهها عموما صعب العبور است این دهستان از 9 ابادی تشکیل مجموع نفوس ان در حدود 2171 نفر است.
این فرهنگ در جاهای مختلف به شرح ذیل از دهستان کهنه نام برده است :
جغتای: یکی از بخشهای پنجگانه شهرستان سبزوار است که از شمال به اسفراین و از خاور به دهستان طبس و حکم آباد از شهرستان نیشابور و از جنوب به کوه جغتای و میسور و اندقان و از باختر به دهستان جاجرم و بخش عباس از شهرستان شاهرود محدود است . سه دهستان از این بخش بنام نقاب ، آزادوار و خسروشیر در جلگه جوین و دو دهستان کهنه و براکوه در شمال کوههای اندقان واقعشده و هوای آنها سردسیر است . آبادی هائی که در جلگه واقع شده است از قنات و دهکده های کوهستانی از چشمه ورودخانه مشروب میشود. این بخش دارای 97 آبادی بزرگ و کوچک است که مجموع نفوس آنها در حدود 34166 نفر می باشد. مرکز بخش جغتای در دهستان کهنه جنوب کوه جغتای می باشد و از راه شوسه مشهد و طهران در حدود سلطان اباد جزء دهستان قصبه راه فرعی بقصبه جغتای کشیده شده که هر هفته یکبار اتومبیل رفت و امد می نماید
جغتای : قصبه مرکزی بخش جغتای و دهستان کهنه شهرستان سبزوار است در 175کیلومتری شمال باختری و 127کیلومتری باختر شوسه عمومی طهران مشهد واقع است.موقعیت کوهستانی و سردسیر سکنه 2157 .- شیعه – فارسی – ترکی – رودخانه و قنات – غلات ابریشم تریاک بنشن و زیره و شغل مردان زراعت و گله داری و کسب و تجارت و صنایع دستی زنان قالیچه بافی و چادرشب و کرباس بافی است . ادارات : بخشداری ، دارائی ، آمار، ثبت اسناد، پست . در حدود سی باب دکاکین مختلفه و دبستان دارد.
الله اباد: ده از دهستان کهنه بخش جغتهی شهرستان سبزوار -24 ک باختر جغتای – سر راه مالرو عمومی شریف اباد
دامنه – معتدل – سکنه 174 – شیعه – فارسی – قنات – غلات – پنبه – زیره – شغل زراعت – راه مالرو
جاورتن : ده از دهستان کهنه بخش جغتای شهرستان سبزوار – 26 ک باختر جغتای – سر راه مالرو عمومی شریف اباد – کوهستانی – معتدل – سکنه 180 – شیعه – فارسی کردی –قنات – غلات – زیره کنجد –شغل زراعت – راه مالرو
جبله: ده از دهستان کهنه بخش جغتای شهرستان سبزوار 10 ک جنوب باختری جغتای در 1 ک جنوب مالرو عمومی شریف اباد – کوهستانی – سردسیر – سکنه 322 – شیعه – فارسی – قنات – غلات پنبه زیره کنجد – شغل زراعت – راه مالرو
دستوران: ده از دهستان کهنه بخش جغتای شهرستان سبزوار – 20 ک باختر جغتای – کنار راه مالرو عمومی جغتای به شریف اباد – جلگه – گرمسیر – سکنه 409 – شیعه – ترکی – قنات – غلات پنبه زیره کنجد – شغل زراعت – راه مالرو
شادمان: ده از دهستان کهنه بخش جغتای شهرستان سبزوار 30 ک باختر جغتای – سر راه مالرو عمومی جغتای به شریف اباد – دامنه – معتدل – سکنه 89 – شیعه – فارسی – چشمه – غلات پنبه زیره کنجد – شغل زراعت – راه مالرو
گفت :ده از دهستان کهنه بخش جغتای شهرستان سبزوار – 6 ک جنوب باختری جغتای سر راه مالرو عمومی شریف اباد – دامنه – معتدل – سکنه 484 – شیعه – فارسی – قنات – غلات پنبه زیره کنجد – شغل زراعت – راه مالرو از جغتای می توان اتومبیل برد .
منیدر :ده از دهستان کهنه بخش جغتای شهرستان سبزوار – 30 ک باختر جغتای سر راه مالرو عمومی شریف اباد . کوهستانی – سردسیر – سکنه 513 – شیعه – فارسی- قنات – غلات کنجد پنبه زیره – شغل زراعت – راه مالرو.
نقاب : نام یکی از دهستانهای بخش جغتای شهرستان سبزوار که محدود است از طرف شمال بکوه هرده از خاور بدهستان حکم اباد از جنوب بدهستان کهنه از باختر بدهستان ازادور
ازادور :نام یکی از دهستانهای پنجگانه ی بخش جغتای شهرستان سبزوار و محدود است از طرف شمال بکوه هرده از طرف جنوب بدهستان کهنه از طرف خاور بدهستان خسروشیر از طرف خاور بکال شور
مرحله سوم : گر چه این مرحله را نمی توان بعنوان پیشینه ی تاریخی مطرح نمود و بیانگر وضعیت سالهای اخیر می باشد اما جهت تکمیل سیرمراحل تاریخی اختصارا به ان پرداخته می شود .
فرهنگ جغرافیایی ابادی های کشور که بر اساس اطلاعات جمع آوری شده در سال 1381 و بر مبنای تقسیمات کشوری سال 1383 بوسیله ی سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح در سال 1384 انتشار یافته و بیانگر وضعیت آبادیها در سالهای قبل از 1381 میباشد، درباره ی کهنه چنین نوشته است :
کهنه KAHNEH
به مختصات طول جغرافیایی :56 درجه و 54 دقیقه ، عرض جغرافیایی: 36 درجه و 39 دقیقه وارتفاع متوسط 1440 متر که در 25 کیلومتری غرب شهر جغتای قرار گرفته است .
موقعیت طبیعی : پایکوهی .
رودخانه : رودخانه فصلی کال عریان در 2 کیلومتری شرق ابادی جریان دارد .
کوه : کوه جرنگی با ارتفاع 2115 متر با امتداد جنوب شرق به جنوب غرب در 5/1 کیلومتری ، کوه دوک با ارتفاع 2169 متر در 3 کیلومتری جنوب شرق و کوه گر با ارتفاع 2487 متر در 6 کیلومتری جنوب و جنوب شرق روستا قرار دارند .
دره : دره کال عریان در 5/1 کیلومتری شرق ابادی است .
گردنه : گردنه عروس کش در 5/5 کیلومتری جنوب شرق ابادی واقع شده است .
جمعیت : 301 خانوار که شامل 1525 نفر است.از این تعداد 70 درصد با سواد هستند.
مشاغل عمده آبادی : زراعت ، دامداری،باغداری و کارگری .
محصولات عمده زراعی : گندم ، جو ، چغندرقند ، نخود و زیره .
نوع کشت : آبی و دیمی .
محصولات عمده باغی : انگور ، زردآلو ،گردو ، آلوچه ،انار و سیب .
منابع آب کشاورزی : قنات.
منابع آب آشامیدنی : قنات و چاه معمولی (لوله کشی ) .
امکانات این روستا عبارت است از : برق شبکه سراسری ،2 دبستان ،2مدرسه راهنمائی ،2 دبیرستان ، نهضت سواد اموزی ، خانه بهداشت ، گرمابه ، غسالخانه ،شورای اسلامی روستایی ، شرکت تعاونی روستایی ،شعبه نفت ، دفتر مخابرات ، پایگاه مقاومت بسیج ، حسینیه ،4 مسجد و زیارتگاه امام زاده بی بی حسنا با بنایی از خشت و گل و با سقفی گنبدی در مجاورت ابادی واقع شده است . همچنین این روستا دارای دو قلعه مخروبه به نامهای باهون و قلعه عریان است .
فعالیتهای تولیدی :5 واحد آسیاب .
صنایع دستی : قالی بافی .
تاریخچه روستا : قدمت آبادی در حدود 4 قرن است .
پیشینه ی تاریخی روستای کهنه فراتر از انچه در فرهنگهای جغرافیایی امده و به روایت گذشتگان و کهنسالان :
همانطور که در فرهنگ ابادیهای کشور نیز به دو قلعه ی مخروبه ی عریان و باهان اشاره شده گفته میشود که در قرنهای گذشته که زمان دقیق ان معین نیست محل سکونت پیشینیان، دو قلعه ی آریان ( که متاسفانه این اسم به اشتباه در فرهنگهای جغرافیایی و خیلی از اسناد و مدارک عریان ثبت گردیده که این مسئله در رابطه با روستای اریان از توابع بخش روداب سبزوار نیز اتفاق افتاده وجلد نهم فرهنگ جغرافیائی ایران و به تبع ان لغت نامه ی دکتر علی اکبر دهخدا ان را عریان ثبت نموده است ) و باهان بوده که قلعه ی اریان بر روی تپه ای در ضلع غربی کال اریان و قلعه ی باهان بر روی تپه ای در ضلع شرقی قنات باهان با فاصله ای حدود یک و نیم کیلومتراز یکدیگر ساخته شده بوده اند ( البته قنات ان زمان باهان دقیقا در پای تپه ی قلعه (ضلع غربی تپه ) بوده و قنات فعلی باهان مربوط به ان دوره نبوده و بعدا احداث گردیده است ) .
گفته میشود که روسای قلعه های مذکور دو خواهر و برادر بوده اند که برادر رئیس قلعه ی اریان و خواهر رئیس قلعه ی باهان بوده و به نظر میرسد نام قلعه ها از نام یا لقب همان خواهر و برادر گرفته شده باشد .
برجهای این قلعه ها بر یکدیگر اشراف داشته و در زمانی که خطر یورش و هجوم دشمن از جانب غرب بوده دیده بان قلعه باهان موضوع را با علامت دود ، اتش یا هر وسیله دیگری به اطلاع قلعه ی اریان رسانیده و خطر یورش از سمت شرق را دیده بان قلعه ی اریان به اطلاع قلعه ی باهان می رسانیده است .
اسم و عنوان مکانهایی چون تالار ، کوشک (قصر) و استخر در حوالی قلعه ی مخروبه ی اریان به یادگار مانده که نشان می دهد این دو قلعه در زمان خود از شوکت و عظمت قابل توجهی برخوردار بوده اند .
مردمان این دو قلعه زندگی مسالمت امیز یا شاید واحدی با همدیگر داشته و به نظر میرسد در زمان نیاز از امکانات یکدیگر بهره میبرده اند .
در رابطه با اینکه چه چیزی باعث تخریب و ویرانی دو قلعه ی مورد اشاره شده گفته می شود این قلعه ها در زمان عظمت و جلال خود به دلیل نامعلومی از قاعده ی قانون عدول نموده و از پرداخت مالیلت به دولت مرکزی زمان خود سر باز زده و هر گاه مامورین مالیاتی مراجعه میکرده اند دروازه ی قلعه ها بر روی انها بسته شده و اجازه ی دخول نمی یافته اند و بوسیله پلخمان (قلاب سنگ ) از بالای قلعه مورد تعرض قرار میگرفته اند که نهایتا پس از مدتها مامورین ضربت در اطراف قلعه ی اریان کمین نموده و چوپان یا چوپانهای گله گاو (گمار) مربوط به قلعه را تسلیم خود نموده و در هنگام غروب و تاریکی نسبی هوا در پوشش و استتار گاوها وارد قلعه ی اریان شده و ان را با خاک یکسان نموده اند.( با توجه به اینکه مکانی بنام باغ مغول در یک کیلومتری جنوب شرقی قلعه اریان وجود دارد به نظر می رسد عدم پرداخت مالیلت از جانب مردم قلعه های مورد اشاره در زمان استیلای حاکمان مغول بر بلاد خراسان ( اوایل قرن هفتم هجری به بعد) و به نشانه ی اعتراض صورت گرفته باشد .)
از ان زمان به بعد به مردم این دو قلعه دستور داده می شود که قلعه های خود را در داخل دره ساخته و حق ساختن قلعه بر فراز تپه ها و ارتفاعات را ندارند لذا مردم به محدوده ی قنات ده کنونی واقع در نیم کیلومتری شمال روستا کوچ کرده و در انجا مسکن خود را بنا می نهند که پس از سالها این محل بوسیله ی سیلی که در فصل غلات امده ویران شده و بناچار مردم به محل کنونی روستا امده و قلعه خود را در این مکان بنا می کنند . زمان بنای این قلعه مشخص نیست ولی نمیتواند بیش از چهار قرن باشد اما انچه که مشخص است تا حدود 90 سال پیش حصار و برجها و دروازه ی قلعه موجود و قلعه محدود به محیطی بوده که در وسط شش برج (برج حاج علی در شمال شرق – برج شریعت در شمال – برج حاج سید محمد در شمال غرب – برج محدوده ی منزل علی اکبربیگ در جنوب غرب – برج سید یوسف در جنوب و برج قدرت بیگ در جنوب شرق ) قرار داشته است . در حال حاضر دو برج از شش برج ( برج ضلع شمال شرق و شمال ) موجود بوده و بقیه تخریب شده و دروازه ی قلعه در ضلع شمالشرقی (در کوچه ی مابین منزل سید محمد و ابراهیم خان ) قرار داشته است .شایان ذکر اینکه در ساختن شش برج قلعه،معیارها و محاسبات مهندسی رعایت شده بوده و برجها دقیقا در قرینه ی یکدیگر ساخته شده بوده اند که عکس هوایی سال 1334 نیز این موضوع را تایید میکند .
پس از بنای قلعه ی کهنه در محل کنونی تا سالهای طولانی مردم جهت اب شرب به قنات ده (نیم کیلومتری شمال روستا ) و چشمه ی کهنیدر واقع در 2 کیلومتری جنوب روستا مراجعه میکرده اند که نهایتا قنات معروف به قنات حسین اباد واقع در مرکز روستا در اوایل قرن جاری احداث میشود .
ضمنا جمعيت روستاي كهنه در اواخر قرن گذشته و اوايل قرن جاري 60 خانوار برآورد شده كه اين آمار از جانب اقای محمد کربلایی نوروز بعنوان کهنسال ترین فرد روستا در مصاحبه ای که در مرداد ماه سال جاری(1389) از وی بعمل امد مورد تایید قرار گرفت .
در رابطه با قدمت قلعه های مخروبه ی آریان و باهان از مطالب گفته شده اینگونه استنباط میشود که ساخت این قلعه ها حداقل میتواند به بیش از ده قرن پیش و قبل از حمله ی مغول منتسب شود . در رابطه با اینکه ایا قدمت این قلعه ها میتواند به قبل از حمله ی اعراب به ایران ، منتسب گردد یا نه ، میتوان گفت که این موضوع نیز محتمل به نظر میرسد و دلیل ان اینکه :
1: مردم روستای کهنه ( که اصالتشان به قلعه های مذکور منتسب میشود ) جشن باستانی سده را تاکنون حفظ نموده اند و در حال حاضر این جشن در روستاهایی که دارای قدمت و دیرینگی هستند دیده می شود.
2: اریان و باهان دو واژه ای هستند که ریشه و اصالت انها با قدمت ایران باستان برابری میکند و لغتنامه دهخدا در خصوص این دو واژه چنین نوشته است :
آریان : یونانیان عموما اریان را به ممالکی که در تحت حکومت و سلطه ایرانیان بوده است اطلاق کرده اند.
باهان : نام یکی از بطریقان (فرماندهان لشکر) روم هنگام حمله مسلمانان به مغرب بوده است .
و از طرفی معمولا روستاهایی که بعد از دوره اسلام بنا گردیده اند با کلمات عربی نامگذاری شده اند .
3:در ضلع غربی قلعه اریان مکانی وجود دارد که از ان به نام کال زیارت نام برده میشود و گفته میشود زیارتی بودن این مکان به بزرگان دین زرتشت مربوط میشده که البته در حال حاضر محل دقیق زیارتگاه مشخص نیست.
در پایان شایان ذکر اینکه نقشه ی جغرافیائی با مقیاس یک پنجاه هزارم که در سال 1384 بوسیله ی سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح تهیه شده خوشبختانه از واژه ی آریان به شکل صحیح ان (کال اریان ) نام برده است .