آتشکده آذربرزین مهر سبزوار اثری ازعصر مهرپرستی (میتراییسم)

2396910_117

آتشکده آذر برزین مهر سبزوار یکی از مکان های تاریخی در کوهستان فشتنق بین شاهرود و سبزوار می باشد.

 

به گزارش خبرنگار باشگاه خبرنگاران مشهد، آذَر بُرزین مِهر (āzar borzin- mehr)، نام محلی: چهارطاقی دیو یا خانه دیو سومین آتشکده از سه آتشکدهٔ اساطیری-تاریخی مهم آیین زردشت است که در کنار آذر گشنسپ (آتش شاهان و رزمیان) و آذر فرنبغ (آتش روحانیان)، در مقام آتش «کشت‌ورزان» از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. 

نام این آتشکده حکایت از قدمت آن می‌کند و احتمالا چنین عنوانی پیش از زردشت، یعنی در عصر مهرپرستی (میتراییسم) نیز وجود داشته‌است: آتور بورزین میترو (بِرزَنت میثره) یعنی آتش میترای بلندبالا. 

این آتشکده در ارتفاع ۲۰۶۱ متری از سطح دریا و در کوهستان فشتنق بین شاهرود، سبزوار و در حوالی روستای فشتنق قرار دارد.این اثر در تاریخ ۱۰ مهر ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۴۰۳۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. 

البته با وجود ثبت اثر یاد شده، محل اصل آتشکده آذر برزین مهر هنوز محل مناقشه است. در کو ههای شرق روستای برزنون از بخش سرولایت شهرستان نیشابور آثاری از یک آتشکده دیده می شود. برزنون در اصطلاح عامه برزنی(borzoni)گفته می شود که به معنای آتشدان است.

 مردمان این روستا با لهجه بسیار شاخص و تقریبا مشکلی سخن می گویند که نشانگر قدمت این لهجه است. با توجه به آثار موجود در این کوهها و معنای کلمه برزنی احتمال اینکه محل اصلی آتشکده آذربرزین مهر در نزدیکی برزنون باشد، بیشتر است. 

هرتسفلد معتقد است تاریخ بنیاد هر سه آتش رسمی ایران باستان، به زمان شاهان باستانی و اساطیری باز می‌گردد که خود حکایت از بسیار کهن بودن نگهبانی از آتش در ایران باستان دارد. شهرستانی می‌نویسد که این آتشکده‌ها پیش از زردشت وجود داشتند و زردشت آتشکدهٔ سبزوار را تجدید کرد.

 آتشکده آذربرزین‌مهر در زبان پهلوی به نام «آتور بورگین میتر» خوانده می‌شود به معنی آتش مهر بالنده است. مکان آتشکده برزین مهر که ویژه‌ی کشاورزان یا برزگران بوده در کوه‌ریوند سبزوار می‌دانند. 

تاریخ تأسیس آتشکده بسیار کهن است به طوریکه به زمان اشو زرتشت بازمی‌گردد و در بند ۸ از فصل ۱۷ بندهش آمده است: آذربرزین مهر تا زمان گشتاسب در گردش بوده و پناه جهان، تا اینکه اشو زرتشت اسپنتمان دین آورد و گشتاسب شاه دینش را پذیرفت، آنگاه گشتاسب آتش مقدس را در کوه‌ریومند در آذر برزین مهر قرار داد. 

در کنار این آتشکده گیاهی به نام ریواس وجود دارد که طبق مدارک و شواهد موجود در دوره آریایی‌ها – هزاره اول تا سوم قبل از میلاد – از این گیاه نوشیدنی به نام هَومَه درست می‌شد و در مراسم آیینی و مذهبی مورد استفاده قرار می‌گرفت. 

پیگولوسکایا معتقد است به سبب احترام خاصی که در روزگاران کهن به کشاورزان گذاشته می‌شد، بی‌تردید عمر این آتشکده بسیار کهن‌تر از تاریخ ظهور زردشت است. 

آذربرزین‌مهر زودتر از دو آتشکده رسمی دیگر از میان رفته‌است .ظاهرا آذر برزین مهر، در زمان ساسانیان به مقام سوم تنزل یافته بود. در مقاسه با دو آتش رسمی دیگر، گزارش‌های متن‌های دینی و تاریخی نیز دربارهٔ آذر برزین مهر بسیار اندک است/س

منبع : باشگاه خبرنگاران