رودهای ایران

بطور کلی ، رودخانه های ایران را برحسب جهت جریان آب و مقصدی که دارند به (5) حوضه جداگانه و متفاوت تقسیم کرده اند باین ترتیب:

الف- حوضه دریاچه خزر (با 000/256 کیلومتر مربع مساحت حوضه).

ب- حوضه خلیج فارس (با 000/245 کیلومتر مربع مساحت حوضه).

ج- حوضه دریاچه ها و با طلاقها و مردابها و کویرهای داخلی.

د-حوضه رودهایی که از خارج به ایران می آیند.

ه- حوضه رودهایی که از ایران به خارج میروند.

 

رودهای ایران از یکنوع مشخصات کلی برخوردارند که مهمترین این ویژگیها عبارتند از:

1-به سبب کمی بارندگی و نبودن یخچالهای دایمی و کوههای برف گیر ، اغلب رودهای ایران کم آب بوده و عبور از اکثر آنها سهل و آسان است.

2- تنها رودخانه کارون است که در تمام فصول سال قابل کشتیرانی است.

3-در زمستان آب رودخانه ها زیاد می شوند و در تابستان بعضی ها کم آب شده و بعضی دیگر بکلی خشک می شوند.

4- مسیر اغلب رودهای ایران شیب دار است و این امر ، مسئله ذخیره آب را در قسمت علیای رودخانه برای مصرف کشاورزی امکانپزیر میسازد.

5-اکثر رودخانه های ایران دارای مسیر تند بوده و سیلابی هستند واکثرا از کوهها عبور میکنند.

6-آب اکثر رودخانه های ایران بسبب عبور از زمینهای نمکزار ، شور و تلخ بوده و از املاح مختلف پر است.

7- پاره ای از رود های ایران بسبب قابل نفوذ بودن زمین مسیر آنها، آب خود را در طول مسیر از دست داده و تشکیل باطلاقها و مردابهای ناسالم میدهند.

الف- رودهای حوضه دریای خزر:

1 – رود ارس بطول 800 کیلومتر که ار کوه هراز برکه در خاک ترکیه سرچشمه میگیرد و قسکتی از مرز ایران و روسیه را در شمال غربی تشکیل میدهد ورودهای( قره سو – ماکو – قطور چای – مرند – نخجوان – آرپا) چه مستقیم و چه غیر مستقیم به آن میپیوندند ( در قدیم به آن آراکس میگفتند).

 

2 – سفید رود که از کوه چهل چشمه در کردستان سرچشمه می گیرد و سد سفید رود بروی آن احداث شده است. رودهائی که بطور مستقیم و غیر مستقیم به سفید رود میریزد عبارتند از (گروس – قرانقور – میانه – هشت رود – زنجان رود – شاهرود – کیاجوی – نور رود – حشمت رود – گوهر رود ) به این رود در قدیم (آماردی) میگفتند و تا چندی فبل نیز (قزل اوزن) نام داشت .

 

رود سه هزار که از کندوان سرچشمه میگیرد و از خرم آباد عبور میکند.-3

4-رود چالوس بطول 80 کیلومتر که اجتماعی است از رودهای کوچکی با سرچشمه های مختلف و روده های دیگر که به آن میریزند عبارتند از (زانوش – یخ ساز- کندوان).

 

5-رود هراز که با 150 کیلومتر طول از دره لار در شمال تهران سرچشمه میگیرد و بنام رود لار نیز معروفست و پس از دریافت شعبه های متعدد بنام هراز موسوم میشود. مهمترین رودی که به رود هراز می ریزد(رود نور) است. جاده معروف هراز در کنار این رود شناخته شده است.

 

6-رود بابل بطول 87 کیلومتر که از سواد کوه در خاک مازندران سرچشمه میگیرد و از غرب بابل میگذرد ودر بابلسر به دریا می پیوندد.

7-رود تالار به طول 150 کیلومتر که از فلات خینک سر چشمه میگیردو از شهر قائمشهر عبور می کند و در مغرب(لارین) بدریا می ریزد.

8-رود تجن بطول 102 کیلومتر که از دهستان رودبار در هزار جریب سرچشمه میگیرد و پس از عبور از ساری در فرح آباد بدریا میریزد.

9-رود نیکا که از شاهکوه سرچشمه گرفته و در نوروز آباد بخلیج گرگان میریزد.مهمترین شعبه رود نیکا(شوراب) نام دارد . (مهمترین شعبه رود نیکا ((شوراب )) نام دارد.)

 

10- سیاه آب (قره سو) که از کوههای مشرق گرگان سرچشمه گرفته و در شمال ((ملا قلعه )) به خلیج گرگان می ریزد و مهمترین شعبه آن رود ((استرآباد))است.

11- رود گرگان بطول 300 کیلومتر که از کوههای آلاداغ در حدود بجنورد سرچشمه گرفته و پس از دریافت شعبات زیاد مانند رودهای (نردین – کارولی-آب گرم – نوده – چقالی )در حوالی خواجه نفس به دریای خزر می ریزد.

 

12- رود اترک بطول 500 کیلومتر که از کوههای هزارمسجد در خراسان سرچشمه میگیرد و قسمتی از مرز شمال شرقی ایران و روسیه را تشکیل میدهد . مهمترین شعبه ی رودخانه اترک ((سومبار )) است . این رودخانه به خلیج ((حسینقلی )) در دریای خزر می ریزد.

 

رودهای حوضه خلیج فارس

1)            گاماسب(یا کرخه یا بنام دیگرش سیمره) که سرچشمه اصلی آن کوه (الوند) است. این رود تا موقعی که به لرستان نرسیده به (گاماسب) یا (گاومیش رود) ، موسوم است.در لرستان نام آن به (سیمره) تبدیل می یابد و وقتی از لرستان خارج شد و به خوزستان رسید به کرخه موسوم میشود.

گاماسب پس از دریافت آب شعبه هایی (مانند دینور – قره سو – ماهیدشت – تویه رود- بالاوار – هیلان – کرند- رودبار – کشکان رود – الشتر – اکناب – ماریان – غزال رود – آبخانی – آب زال – تلارود) به باتلاق های (جاموس یا شط گاومیش ) منتهی می شود. نام اصلی گاماساب(گاو ماسارود) است که به معنی رود بزگ یا رود گاو میش است.

2)            کارون به طول 850 کیلومتر که از کوهرنگ در زرد کوه بختیاری سرچشمه گرفته و در نزدیکی شهر شوشتر به دو شعبه قابل کشتیرانی تقسیم می شود ، شعبه غربی یا کارون اصلی که به آن آب بزرگ می گویند و شعبه شرقی که به آن آب گرگر می گویند. مجرای این رود به طور مصنوعی در زمان اردشیر بابکان کنده شده است.

در حوالی خلیج فارس ، شعبه غربی یعنی آب بزرگ به چهار شاخه تقسیم می شود، اول شط قدیمی یا رود کهنه که به خور موسی می ریزد ، دوم رود کور که به خور سیلیچ می ریزد، سوم رود بهمن شیر که به خور بهمن شیر می ریزد،چهارم شاخه اصلی کارون که به شط العرب (اروند رود) می پیوندد.

بین دو شعبه کارون که موازی با شط العرب است، دو جزیره تشکیل می شود: یکی در طرف مشرق به نام قوبان و یکی در طرف مغرب به نام آبادان . مهمترین شعباتی که به رود کارون می ریزند( آب بازیافت – خرسان – آب برز – آب دیز – آب دزفول – بروجرد ) .

3)            رود جراحی: شعبه اصلی این رود از زردکوه سرچشمه می گیرد و آب زلال نام دارد و شعبه دیگر از کوه دل سرچشمه گرفته و مارون رود نام دارد. در ناحیه ای به نام کلات شیخ این دو رود به هم متصل شده و رود جراحی را به وجود می آورند .

رود جراحی سپس به باتلاق های (دورق) رسیده و از آنجا بصورت دو شعبه جدید بیرون می آید. یکی به نام فلاحیه که به کارون می ریزد و یکی جراحی که به حوضه دورق میپیوندد.

4)            رود تاب که از کوههای دل و کیلویه سرچشمه می گیرد و شعبات مهمی که به آن می ریزند عبارتند از آب شیرین(یا خیر آباد) آب شور (یا شولستان) رود زهره(یا فهلیان).

5)            رود دالکی : که از کوههای دشت ارژن سرچشمه می گیرد و مهمترین شعبات آن عبارتند از رودهای شاپور و شیرین.

6)            رودمند (بضم میم) که از کوههای برفی واقع در شمال غربی شیراز سرچشمه گرفته و پس از الحاق شعباتی مانند (قراقاچ-بزپار-شور رود) به مقصد خود می پیوندد.

7)            رود نابند- که از کوههای لارستان سرچشمه گرفته ودر خلیج کوچک نابند وارد خلیج فارس می شود.

8)            رود مهران : که از کوههای لار سرچشمه گرفته و در بندر خمیر در شمال جزیره قشم به خلیج فارس می ریزد و مهمترین شعبه آن (خامه رود) نام دارد.ُ

9)            رود شور : که از کوههای داراب واقع در استان فارس سرچشمه گرفته بعد از الحاق شعباتی کوچکی به آن ملحق شدند در شمال تنگه هرمز به خلیج فارس می ریزد.

10)          رود میناب : که از کوههای شرقی داراب سرچشمه گرفته و پس از انکه شعبات کوچکی به آن ملحق شدند در شمال تنگه هرمز به خلیج فارس می ریزد.

11)          رود سرباز: که از جنوب بمپور سرچشمه گرفته و پس از دریافت شعباتی مانند رود کاجو به خلیج گواتر در دریای عمان می ریزد.

12)          رود نهنگ که از کوه های مشرق مکران سرچشمه گرفته قسمتی از آن مرز ایران و پاکستان است و بنام رود داشت به خلیج گواتر می ریزد..

 

رودهای حوضه دریاچه ها و باتلاق های داخلی:

اول- حوضه دریاچه ارومیه:

1-            تلخ رود بطول 160 کیلومتر که از کوههای سبلان سرچشمه گرفته و مهمترین شعبات آن گومان رود ومیدان رود است. چون این رود از شوره زارهای متعدد عبور می کند در نتیجه آب آن شور وتلخ بوده و به تلخ رود معروف است.

2-            رود دهخوارقان به طول 40 کیلومتر که از کوه سهند سرچشمه گرفته و شعبات کوچک زیاد دارد.

3-            صافی رود که از سهند سرچشمه می گیرد و پس از مشروب کردن مراغه به دریاچه ارومیه می ریزد.

4-            مردی رود که از سهند سرچشمه می گیرد و از مشرق مراغه عبور می کند.

5-            زرینه رود بطول 240 کیلومتر از کوههای سقز سرچشمه گرفته و پس از دریافت شعبات متعدد وارد دریاچه می شود این رود سابقا جغتوی نام داشت .

6-            سیمینه رود به طول 200 کیلومتر از کوههای سقز و بانه سرچشمه گرفته و پس از دریافت شعبات متعدد ،از مهاباد می گذرد . نام سابق آن تاتائو بوده و فاصله میان زرینه رود و سیمینه رود را میان دوآب گویند.

7-            نادر رود که از کوههای مرزی سرچشمه می گیرد. ابتدا به سمت شرق و بعد به طرف شمال تغییر مسیر می دهد

8-            ارومیه رود که به نام شهری رود نیز معروف است از کوه کون کبوتر سرچشمه گرفته که در جنوب دماغه حصار به دریاچه ارومیه می ریزد.

9-            باراندوز که از کوه جمال الدین سرچشمه می گیرد. این رود پس از دریافت شعبه ای به نام باغ شیرین به دریاچه ارومیه می ریزد

10-          نازلو رود از کوههای واقع در خاک ترکیه سرچشمه گرفته و قطعه ای از آن در شمال رباط ، خط مرزی را تشکیل میدهد و نزدیکیهای دریاچه دو شعبه می شود.

11-        زولو رود که این یکی نیز از کوههای ترکیه سرچشمه گرفته و پس از ورود به ایران و عبور از دیلمقان در شمال کنگرلو به دریاچه می ریزد.

 

دوم – حوضه دریاچه حوض سلطان قم :

  • زرین رود (رود ساوه ) که در حقیقت از الحاق چهار رود دیگر تشکیل شده است که هر کدام از آنها را باید بعنوان یک رود مستقل دانست . این چهار رود عبارتند از : سربند – سیاه آب – نردکان – قم رود .

سربند – یکی از چهار شعبه زرین رود است که از کوههای شازند سرچشمه میگیرد و از پل دوآب عبور میکند.

سیاه آب – یا رود قره سو ،یکی از چهار شعبه زرین رود است که از الوند همدان سرچشمه گرفته و در قزل حصار به سربند ملحق می شود.

نردکان – یکی از چهار شعبه زرین رود است که از کوههای مغرب سرچشمه گرفته و در محمودآباد به دو رود دیگر می پیوندد.

قم رود – یا اناربار ،یکی از چهار شعبه زرین رود است که از خوانسار سرچشمه گرفته و در محلی بنام   پل دلاک به زرین رود می پیوندد .

  • ابهر رود – یا رود شور که از کوههای سلطانیه قزوین سرچشمه گرفته و بنام رود شور از کرج عبور میکند و به رود کرج متصل می شود و به دریاچه حوض سلطان وارد می شود.
  • رود کرج – که بنام لورا نیز معروف است از کوههای کلون بسته   سرچشمه گرفته و پس از دریافت شعبات مهمی مانند : شهرستانک – سیاه آب و جاجرود ، وارد دریاچه می شود . قسمتی از آب مصرفی شهر تهران از این رودخانه تامین می شود . سد امیرکبیر یا سد کرج نیز بر روی این رود احداث گردیده است .
  • جاجرود – این رود از کوههای کلون بسته سرچشمه گرفته و پس از دریافت شعب متعدد ی مانند : آب آهار ، رود تار ، مشا و چشمه اعلا ، قسمت عمده ای از مزارع اطراف تهران را مشروب میکند و سپس به دریاچه قم می ریزد . سد لتیان یا سد فرح ناز پهلوی ، بر روی این رود بسته شده است .
  • حبله رود – یا قم رود که از مغرب فیروزکوه سرچشمه گرفته و بعد از اینکه رودهایی مانند : گور سفید – دلیچای – گرمسار و ایوان کی به آن ملحق شدند ، به دریاچه حوض سلطان می ریزد.
  • شاهرود – که از شاهکوه سرچشمه گرفته و شعبات کوچکی به آن می ریزد.

 

سوم – سایر حوضه های داخلی :

  • زاینده رود – که از زردکوه بختیاری سرچشمه گرفته و بنامهای زنده رود و چشمه جانان نیز معروف است . این رود پس از دریافت شعب متعددی مانند : خرسنگ و زرین کوه ، مزارع اطراف اصفهان را مشروب نموده و سرانجام در مرداب گاوخونی در جنوب شرقی اصفهان فرو می رود .
  • رود کر – که از اوجان سرچشمه میگیرد . این رود در ابتدا کام فیروز نام دارد و بعد از دریافت شعبه ای بنام پلوار از سمت مغرب وارد دریاچه بختگان یا نیریز میشود . سد قدیمی رامجرد یا رامگرد و بند امیر بر روی این رود ساخته شده است .
  • هلیل رود – که از کوه سردومیر   سرچشمه گرفته و پس از اینکه رودهای : رابر و   خره   به آن ملحق شدند از صحرای ریگ و ماسه گذشته ، وارد باتلاق جزموریان (جازموریان ) میشود.
  • رود بمپور – که از کوههای شرقی بلوچستان سرچشمه گرفته و از جنوب بمپور میگذرد و پس از دریافت شعبات کم اهمیت متعددی ، وارد باتلاق جزموریان می شود .
  • رود شور – که از کوههای اطراف بیرجند جاری شده و سرانجام در نمکزار مشرق کرمان فرو می رود.

 

 

رودهایی که سرچشمه آنها خارج از ایران است :

  • رود هیرمند – بطول 1100 کیلومتر که از کوههای بابا در افغانستان سرچشمه گرفته و قسمت سفلای آن وارد ایران میشد و قسمتهایی از سیستان را آبیاری میکرد و بعد به دریاچه هامون در سیستان می ریخت.
  • هری رود- که آن نیز از کوههای بابا سرچشمه گرفته و بعد از رسیدن به ایران ، قسمتی از مرز ایران و افغانستان را تشکیل داده و بنام رود تجن نیز معروف است . این رود سپس وارد ریگزارهای خوارزم میشود و از ایران نیز رودهای : کشف رود – رود جام و باخزر به آن می ریزند .

 

رودهایی که از ایران به خارج میروند:

  • رود دیاله – که از مغرب کوه الوند سرچشمه گرفته و اسامی مختلفی چون : سیروان رود   و گاو رود ، نیز دارد . رود دیاله با مسیر شرقی – غربی ، وارد خاک عراق شده و به دجله می پیوندد . مهمترین رودهایی که به این رود می پیوندند عبارتند از : صحنه- اورامان- حلو – گهواره –دارمه.
  • رود زاب – که از کوههای داروجان سرچشمه گرفته و پس از مشروب کردن جلگه ی کوچک زاب و عبور از چند کوه ، وارد رود دیاله میشود و سپس به دجله می ریزد.

درباره منابع