سلسله زندیه
( تاریخ حکومت زندیه از سال 1129 تا 1173 شمسی (1163 تا 1209 قمری) ( 1751 تا 1795 میلادی) ، مدت حکومت 44 سال ، مرکز حکومت آنان شیراز.)
طایفه زندیه از طوایف لر هستند که قبل از ظهور کریم خان چندان اسم و رسمی در تاریخ نداشته اند. کریم خان زند بعنوان بنیانگذار سلسله زندیه یکی از پادشاهان خوب و خوش سیرت ایران است . وی مردی بود رعیت دوست، خوش رفتار و خالی از حس کینه توزی . بسیار ساده می زیست و به تکلفات زندگانی و جاه و جلال سلطنتی توجه و علاقه زیادی نداشت و حتی از قبول عنوان پادشاه و سلطان نیز دوری می جست و خود را در تمام عمر وکیل الرعایا خواند .آنچه که در خصوص خشونت کریم خان در تاریخ به ثبت رسیده ، کور کردن سردار سپاه خود (شیخعلی خان زند) می باشد که گفته می شود این سردار به فتوحات خود مغرور شده و در توطئه ای که برای قتل کریم خان بوده دست داشته است.
چگونگی تاسیس و انقراض سلسله زندیه:
ایل زند که در یکی از توابع ملایر اقامت داشتند در زمانی حکومت افاغنه و در زمانی که عثمانی ها بر مغرب ایران تسلط داشتند ، گاهی بر ترکان عثمانی و گاهی بر افاغنه می تاختند .پس از اینکه نادر ترکان عثمانی و افاغنه را از ایران خارج نمود ، زندیه را نیز سرکوب کرده و جمع زیادی از آنان را به ناحیه دره گز خراسان کوچاند و آنان را در مقابل ترکمانان سکونت داد . پس از قتل نادرشاه و در زمان حکومت عادل شاه افشار ، زندیه به فکر مراجعت به وطن اصلی خود افتاده و بدین منظور اختیار خود را به دست یکی از سپاهیان قدیم نادری که کریم توشمال نام داشت ، سپردند . کریم با وجود تعرضات اردوی عادل شاه افشار ، به یاری برادر خود (صادق) ، زندیه را به خاک ملایر برگرداند و از این ایام به بعد ، ریاست ایل زند ، به عهده کریم نهاده شد .
شاهرخ شاه افشار در اوایل سلطنت خود ، حکومت اصفهان را به یکی از خوانین بختیاری به نام ابوالفتح خان بخشید که خانی دیگر از همین طایفه که علیمردان خان نام داشت بر ابوالفتح خان رشک برد و بر علیه او قیام کرد ولی از او شکست خورد و فراری شد .علیمردان خان برای غلبه بر حریف به کریم خان توسل جست . کریم خان و علیمردان خان ، ابوالفتح خان را از اصفهان راندند و خود این شهر را در اختیار گرفتند . ابوالفتح خان که جز تسلیم چاره ای نمی دید اطاعت از رقبای فاتح خود را پذیرفت و سه خان لر در سال 1163 قمری در خصوص سلطنت ایران به مشورت پرداختند و سرانجام تصمیم بر آن شد که یکی از دخترزادگان شاه سلطان حسین صفوی را با نام اسماعیل سوم به پادشاهی برسانند و علیمردان خان نایب السلطنه ، کریم خان سردار سپاه و ابوالفتح خان والی اصفهان باشد.این سه مرد سوگند یاد کردند که با هم سلطنت شاه اسماعیل را حفظ نمایند و هرکس پیمان شکست ، دو تن دیگر بر علیه او قیام کنند .کسی که از این پیمان سرپیچی نمود علیمردان خان بود . او که از حسن توجه مردم به کریم خان در حسرت بود و اختیار تمام کارها را برای خود می خواست ، در غیاب کریم خان ، ابوالفتح خان را کشت . کریم خان که در این زمان در کردستان بود به اصفهان آمد و آنجا را گرفت و علیمردان خان به ناچار به منطقه بختیاری پناه برد .کریم خان پس از مغلوب نمودن علیمردان خان ، قدم در راه دفع مدعی بزرگ سلطنت ایران یعنی محمد حسن خان قاجار گذاشت .(محمد حسن خان قاجار پسر فتحعلی خان قاجار بوده و فتحعلی خان همان کسی است که سردار کل سپاه شاه طهماسب دوم صفوی بود و به توطئه نادر افشار در سال 1139 قمری کشته شد). پس از شروع مبارزات کریم خان بر علیه محمد حسن خان قاجار، شاه اسماعیل سوم به محمد حسن خان پناه برد و این موضوع کار را برای کریم خان دشوار نمود ولی کریم خان سرانجام موفق شد در سال 1171 قمری محمد حسن خان قاجار را که بر سواحل دریای خزر و شمال ایران تا اصفهان استیلا داشت شکست دهد و پس از شکست خوردن و کشته شدن محمد حسن خان قاجار، کریم خان تقریبا بر تمام نقاط ایران به استثنای خراسان حکومت یافت و کریم خان به پاس حق نعمت هیچ وقت متعرض خراسان که در دست شاهرخ شاه نابینا بود نشد.
در خصوص چگونگی انقراض زندیه باید گفت پس از اینکه محمد حسن خان قاجار در سال 1171 قمری به وسیله کریم خان شکست خورده و کشته شد افراد طایفه او از جمله پسر بزرگ او (آقا محمد خان) از ترس دشمنان خانوادگی به صحرای یموت نزد ترکمانان پناه بردند ولی پس از چهار سال به کریم خان پناه آوردند و خان زند نیز آنان را مورد حمایت خود قرار داد. کریم خان که مردی مهربان و با بخشایش بود از نه پسر محمد حسن خان دو تن یعنی آقا محمد خان و حسین قلی خان جهانسوز را به شیراز برد و در دربار خود مقام داد. پس از اینکه کریم خان در سال 1193 قمری و در سن هشتاد سالگی به مرض سل درگذشت بین نزدیکان او بر سر جانشینی خان زند،نزاع خانوادگی در گرفت. در این زمان آقا محمد خان به همراهی عده ای از قاجاریه و یاران دیگر ،خود را به سرعت به تهران رسانیده و بر ایل خانوادگی خود (ایل قاجار شاخه اشاقه باش ) ریاست یافت و از آن به بعد در مقابل زندیه قیام نمود . آقا محمد خان بعد از غلبه بر زندیه و مطیع ساختن شمال و مرکز ایران در نوروز سال 1200 قمری در تهران تاجگذاری نمود و در سال 1204 قمری به منظور غلبه بر لطفعلی خان زند (پسر جعفر خان زند و نواده ی برادری کریم خان) عازم شیراز شد. لطفعلی خان که در خود تاب مقاومت نمی دید شیراز را رها نموده و به جانب دشتستان رفت و شیراز به دست قاجاریه افتاد. سال بعد لطفعلی خان با نیروهایی که فراهم نموده بود به شیراز آمد و با دستیاری حاج ابراهیم کلانتر شیراز را تصرف نموده و پس از آن عازم فتح اصفهان شد اما در اصفهان شکست خورد و چون خواست به شیراز برگردد حاج ابراهیم کلانتر که در غیاب خان زند جانب قاجاریه را گرفته بود به لطفعلی خان خیانت کرده و او را به شهر راه نداد پس از این ماجرا که در سال 1206 قمری اتفاق افتاد لطفعلی خان به سمت یزد ،ابرقو و نیریز رفته و در آن مناطق با طرفداران قاجاریه زد و خورد می کرد تا اینکه در سال 1208 قمری به دعوت مردم کرمان به آنجا رفت و آن شهر را مرکز اقامت و پایتخت خود قرار داد.آقا محمد خان پس از شنیدن خبر استیلای لطفعلی خان بر کرمان به آنجا حمله برده و کرمان را تسخیر نمود. پس از تسخیر کرمان، لطفعلی خان عازم بم گردید ولی حاکم بم چون برادر خود را که از یاران لطفعلی خان بود همراه او ندید به تصور اینکه او اسیر آقا محمد خان شده مصمم گردید که لطفعلی خان را دستگیر نماید و با سپردن او به آقا محمد خان برادر خود را رها سازد. لطفعلی خان از این موضوع آگاه شد و خواست بگریزد ولی در حین فرار بوسیله یاران حاکم بم اسیر و تسلیم آقا محمد خان گردید. اقا محمد خان ابتدا به دست خود دو چشم خان زند را از حدقه بیرون آورد و پس از تصرف دو قطعه الماس دریای نور و تاج ماه که به بازوی لطفعلی خان بسته بود ، او را به تهران فرستاد و خود به شیراز رفت سپس از شیراز به حاکم تهران دستور داد که لطفعلی خان را به قتل برساند و ظاهرا این کار به اغوای حاج ابراهیم کلانتر صورت گرفت. به این ترتیب سلسله زندیه در سال 1209 قمری با قتل لطفعلی خان زند کاملا منقرض گردید.