ایران در گذر زمان
هر كدام از ما بعنوان يك ايراني دوست داريم در خصوص تاريخ ، جغرافيا و فرهنگ وطن و سرزميني كه در آن زندگي مي كنيم و به آن تعلق داريم، اطلاعاتي داشته باشيم .
عده اي براي پاسخگويي به اين حس دروني ، موضوع را بصورت تخصصي دنبال نموده و شايد با همين انگيزه ، گرايش تحصيلي و دانشگاهي خود را يكي از رشته هاي تاريخ ، جغرافيا و … انتخاب نمايند.
از طرفي عده كثيري نيز هستند كه اين موضوع را بصورت تخصصي دنبال نمي نمايند اما دوست دارند يك سري اطلاعات كلي و عمومی در خصوص تاريخ ، جغرافيا و فرهنگ كشور خود داشته باشند.
با توجه به اينكه اغلب كتابهاي تاريخي و جغرافيائي و فرهنگي مربوط به كشور پهناور ايران از حجم بالايي برخوردار بوده و مطالعه ي اين كتابها خارج از حوصله و وقت اين گروه از علاقه مندان مي باشد ، وب سایت صدای آریان سعي نموده بر مبنای مطالعه ي چند كتاب در حوزه ي موضوعات ياد شده (تاريخ كامل ايران تاليف حسن پیرنیا و عباس اقبال آشتیانی – كرونولوژي تاريخ ايران تاليف دكتر بهاء الدين پازارگاد – جغرافياي كامل جهان تاليف حبيب اله شاملوئي و همچنین منابع اینترنتی) ، بصورت مفيد و مختصر اطلاعاتي را در حوزه ی موضوعات یاد شده تقدیم علاقه مندان نماید.
ساكنان و تمدن هاي ايران قبل از مهاجرت آريائيان به اين سرزمين
در باب اینکه قبل از آرین ها چه مردمانی در ایران می زیسته اند نتیجه ای که از تحقیقات حاصل شده است اینست: در مغرب ایران مردمانی بوده اند موسوم به (کاس سو) که نژاد آنها محققا معلوم نیست ، در مازندران کنونی تپوریها ودر جنوب غربی ایلامی ها(عیلامیها). راجع به باقی قسمتهای ایران عقاید مختلف است. بعضی به این عقیده اند که سواحل خلیج فارس و عمان از حبشی ها یا کلیه مردمان سیاه پوست مسکون بوده است. برخی عقیده دارند که سکنه تمام فلات ایران و قفقازیه و اروپای جنوبی در زمان بسیار قدیم از سیاه پوستان یا از نژادی که شکیل نبوده ترکیب می یافته است. به هر حال وقتی که آریان ها به فلات ایران آمدند در اینجا مردمانی را یافتند که از حیث نژاد و آداب و اخلاق و مذهب از آنها پست تر بودند زیرا آریان ها مردمان بومی را دیویاتور نامیده اند ، علاوه بر این در مازندران آثاری بدست آمده که خیلی قدیمی است و دلالت بر صحت این استنباط می نماید. رفتار آریان ها با این مردمان بومی مانند رفتار غالب با مغلوب بود به خصوص که آریان ها آنها را از خود پست تر میدانستند بناباین در ابتدا هیچ نوع حقی برای آنها قائل نبودند و دائما با آنها در جنگ بودند و هر جا آنها را می یافتند میکشتند ولی بعد ها خطر بومیان برای آرین ها رفع شد و آریان ها کارهای پر زحمت از قبیل زراعت و پرورش حشم و خدمت در خانواده ها را از دوش خود برداشته و به آنها محول نمودند، بومی ها طرف احتیاج شدید واقع شده دارای حقی گردیدند مانند حق غلام و کنیز در سابق که در تحت حمایت اربابها زندگانی می نمودند. ازاین زمان اختلاط آریانها با بومیان شروع شد .چگونگی برقرار شدن آریان ها در ایران، بعضا از داستان های قدیم ما و تا اندازه ای از مقایسه طرز مهاجرت و برقرار شدن سایر مردم هند و اروپایی در ممالک مفتوحه بدست آمده است. آریان ها به ایران برای تاخت و تاز نیامده بودند بلکه می خواستند در این مملکت برقرار شوند و با این مقصود بایست اراضی را از بومیان انتزاع نمایند و برای رسیدن به مقصود به هر جا وارد می شدند پس از جنگ با بومیان قلعه ای بنا می کردند ، درون قلعه را به دو قسمت تقسیم کرده قسمتی را به مساکن خانواده ها و آن قسمت دیگر را به حشم تخصیص می دادند ، شبها آتشی با دو مقصود روشن میکرده اند اولا برای آنکه خانواده ها از آن سهمی برند و دیگری از آن جهت که اگر بومیان شبیخون زدند پاسبانان آتش را تیزتر کنند تا مردان قلعه برای جنگ بیرون آمده دشمن را از اطراف قلعه برانند که بعدها این قلعه ها مبدل به دهات و شهرها شدند.
در خصوص تمدن هاي مهم و قابل توجه ايران قبل از آريان ها مي توان به سه تمدن :عيلام (ايلام) ، شهر سوخته و جيرفت اشاره كرد.
تمدن عیلام:
عیلامیها یا ایلامیان یکی از اقوام سرزمین کنونی ایران بودند که از ۳۲۰۰ تا ۶۴۰ پیش از میلاد، بر بخش بزرگی از مناطق جنوب غربی فلات کنونی ایران فرمانروایی میکردند. تمدن عیلام یکی از قدیمیترین و نخستین تمدنهای جهان است. بر اساس بخشبندی جغرافیایی امروز، عیلام باستان سرزمینهای خوزستان، فارس، ایلام و بخشهایی از استانهای بوشهر، کرمان، لرستان، چهارمحال و بختیاری، کرمانشاه و در دورانهایی تا جنوب دریاچه ارومیه را شامل میشده است.
تمدن شهر سوخته:
شهر سوخته نام بقایای شهری باستانی است که در فاصلهٔ شهرهایزابلو زاهداندر استان سیستان و بلوچستانکنونی واقع شدهاست. این شهردر ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد پایهگذاری شده و مردم این شهر در چهار دوره بین سالهای ۳۲۰۰ تا ۱۸۰۰ قبل از میلاد در آن سکونت داشته اند . به اعتقاد برخی باستانشناسان این شهر را باید قدیمیترین شهر دنیا دانست چرا که معدود شهرهای پیش از آن، از نظر امکانات و اصول شهرنشینی با آن قابل مقایسه نیستند.
تمدن جیرفت :
تمدن جیرُفت یا شهرنشینی جیرُفت نام یافتههای باستانشناسی تازهایست که در استان کرمان ایران در نزدیکی جیرفت و هلیلرود. این تمدن مربوط به ۷۰۰۰سال پیش (پیش از تمدن بین النهرین)است. و به این طریق به عنوان کهنترین تمدن شرق شناخته میشود که در دشت خوش آب و هوا و حاصلخیز هلیل رودسکنی داشتهاند. در این محل چند لوحه گلی یافت شده و به خطی هندسی روی آن مطالبی نوشته شده که هنوز رمز گشایی نشده ولی در کل روایتگر آنست که این مردم مخترع خط و زبان بودهاند نه سومریان. پیش از این پنداشته میشد اولین مخترعین خط، ابتدا سومریان (۳۶۰۰پ. م.) و سپس ساکنان نواحی جنوبی میانرودانو تمدن ایلامدر خوزستان باشند.
ايران پس از مهاجرت آريائيان به اين سرزمين
آریائیان یا آرین ها یکی از شعب مردمان هند و اروپایی اند که به احتمال قوی در حدود سالهای 1000 تا 2000 قبل از میلاد از جانب شمال شرقی به طرف فلات ایران سرازیر شده و جای اقوام و سکنه قبلی را گرفته و به تدریج سکنه اصلی این سرزمین گردیده اند.
علت آمدن آرین ها به فلات ایران محققا معلوم نیست چه بوده است. اوستا(کتاب مقدس زرتشتیان)، مملکت اصلی (قبلی) آرین ها را ( آیران وَ اِجَ ) یعنی مملکت آرین ها مینامد و میگوید مملکتی بود بسیار خوش آب و هوا و دارای زمینهای حاصلخیز ولی ارواح بد ناگهان زمین را سرد کردند و چون زمین جوابگوی غذای سکنه را نمیداد مهاجرت شروع شد. محققا معلوم نیست که مقصود از- آیرانَ وَ اِجَ – چیست. آیا مسکن اصلی آریان ها قبل از جدا شدن از مردمان هند و اروپایی یا مسکن آنها زمانی که با هندی ها بوده اند؟ به هر حال می توان حدس زد که در این مورد هم مهاجرت از جهت زیاد شدن سکنه و تنگی جا و مکان بوده است.
در خصوص کیش و آیین ایران باستان باید گفت که دین ایرانیان خیلی قدیم مشابه بوده است با آیین ودیک هندیان، همانطور که با زبان واحدی نیز سخن می گفته اند ولی در قرون بعد ،جدائی مذهبی بین آنها رخ داد . ایرانیان کهن معتقد بودند به یک عده از وجودهای خیر و خوب که گنج ها و ذخایر طبیعت را به انسان می رسانیدند و در میان این ذخایر مهمتر از هر چیز روشنایی و باران بود و نیز اعتقاد داشتند به وجودهای بد و تیره که با وجودهای خوب در جنگ بوده و نمی خواستند انسان سعادتمند باشد شب و زمستان و خشکسالی و قحطی و امراض و مرگ و بلیات را از وجودهای بد می دانستند . بنابراین معلوم است که وجودهای خوب را می پرستیدند و حمد و ثنای آنها را می گفتند در صورتی که ارواح بد را دشمن دانسته و برای محفوظ ماندن از شر آنها ، به وردگویی متوسل می شدند که بعدها باعث ترقی سحر و جادوگری شد که زرتشت بر ضد این خرافات قیام کرد و با قیام زرتشت اعتقاد به خدای یگانه و یکتاپرستی در نزد ایرانیان قوت گرفت .
آریانهای ایرانی وقتی به ایران آمدند از حیث تمدن ،پايين تر از همسایه های خود یعنی بابل و آشور بودند و چیزهای زیادی از آنها آموختند ولی در اخلاق بر آنها برتری داشتند چرا که در اعتقادات مذهبی آنها ، کار و تلاشی مورد تایید بود که با درستی و راستی همراه باشد و ایرانیان قدیم دروغ را یکی از بزرگترین ارواح بد می دانستند.
حاكمان ايران از زمان اولين سلسله ي آريائي(مادها) تا پايان سلسله ي قاجار:
قبل از پرداختن به تاريخ ايران از دوره ي باستان(مادها) تا پايان سلسله ي قاجاريه لازم است اين موضوع يادآوري شود كه مرزها و محدوده ي جغرافيائي اين سرزمین در طول تاریخ در حال تغییر و تحول بوده به گونه ای که در زمان هخامنشیان ، ایران به عنوان یک امپراطوری بزرگ مطرح بوده و در حال حاضر به عنوان یک کشور با 195/648/1 کیلومتر مربع وسعت شناخته میشود.و دیگر اینکه سرزمین ایران علاوه بر تغییر و تحول در وسعت قلمرو و مرزها ، روزگاری را پشت سر گذاشته که در یک زمان واحد ، چندین حکمفرما (هر کدام بر گوشه ای از آن ) حاکمیت داشته اند. بعنوان مثال در دهه های میانی قرن چهارم هجری خورشیدی بطور همزمان تعداد پنج سلسله (صفاریان – سامانیان – دیالمه ی آل زیار – دیالمه ی آل بویه – غزنویان) ،هرکدام برمنطقه ای از ایران آن روز حکومت می کرده اند.
فهرست حکومت های ايران از زمان اولين سلسله ي آريائي(مادها) تا پايان سلسله ي قاجار:
نام سلسله یا حکومت |
تاریخ حکومت (میلادی ) |
تاریخ حکومت (هجری قمری ) |
تاریخ حکومت ( هجری شمسی ) |
مدت حکومت |
مرکز حکومت |
|
|
700 ق م تا 550 ق م |
—– |
—– |
150 سال |
هگمتانه (همدان) |
|
|
730 ق م تا 330 ق م |
—– |
—– |
400 سال |
استان فارس)پاسارگاد و تخت جمشید) |
|
|
330 ق م تا 323 ق م |
—– |
—– |
7 سال |
مقدونیه(یونان) |
|
|
323 ق م تا 250ق م |
—– |
—– |
73 سال |
مراکز ایالت ها و سلوکیه(کنار دجله در نزدیکی بغداد) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
250 ق م تا 224 میلادی |
—– |
—– |
474 سال |
شهر صددروازه در نزدیکی دامغان امروزی |
|
|
211 میلادی تا 652 میلادی |
211 م تا 31 ه ق |
—– |
441 سال |
تیسفون( در محل بغداد کنونی) |
|
|
636 تا 820 |
15 تا 206 |
15 تا 199 |
184 سال |
عربستان(حاکمان محلی ایران باجگذار آنها بودند) |
|
|
||||||
|
|
|||||
طاهریان ( اولین سلسله ایرانی بعداز اعراب )
|
821 تا 873 |
206 تا 259 |
199 تا 251 |
52 سال |
نیشابور |
|
|
846 تا 928 |
250 تا 316 |
242 تا 306 |
64 سال |
مازندران(آمل) |
|
|
928 تا 1042 |
316 تا 433 |
306 تا 420 |
114 سال |
شهر قدیم جرجان در نزدیکی گنبد کاوس و در 90 کیلومتری شمالشرقی گرگان |
|
|
932 تا 1055 |
320 تا 447 |
310 تا 433
|
123 سال |
فارس ، اصفهان،بغداد |
|
|
861 تا 1003 |
247 تا 393 |
239 تا 381
|
142 سال |
شهر زرنج در سیستان |
|
|
892 تا 999 |
279 تا 389 |
270 تا 377 |
107 سال |
سمرقندوبخارا در افغانستان امروزی |
|
|
962 تا 1184 |
351 تا 582 |
340 تا 562 |
222 سال |
غزنین در افغانستان امروزی |
|
|
1149 تا 1216 |
543 تا 612 |
527 تا 594 |
67 سال |
شهر فیروز کوه در ناحیه غور در افغانستان امروزی |
|
|
1038 تا 1194 |
429 تا 590 |
416 تا 572 |
156 سال |
نیشابور – اصفهان – همدان |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1147 تا 1229 |
541 تا 626 |
525 تا 607 |
82 سال |
آذربایجان
|
|
|
1097 تا 1231 |
490 تا 628 |
475 تا 609 |
134 سال |
خوارزم در افغانستان کنونی |
|
|
1231 تا 1295 |
628 تا 694 |
609 تا 673 |
64 سال |
|
|
|
1295 تا 1355 |
694 تا 756 |
673 تا 733 |
60 سال |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
771 تا 911 |
|
|
هرات و سمرقند |
|
|
|
810 تا 873 |
|
|
تبریز |
|
|
|
872 تا 908 |
|
|
تبریز |
|
|
1500 تا 1736 |
905 تا 1148 |
878 تا 1114 |
236 سال |
قزوین – اصفهان |
|
|
1736 تا 1804 |
1148 تا 1218 |
1114 تا 1182 |
68 سال |
مشهد |
|
|
1751 تا 1795 |
1163 تا 1209 |
1129 تا 1173 |
44 سال |
شیراز |
|
|
1787 تا 1926 |
1200 تا 1343 |
1165 تا 1304 |
139 سال |
تهران |
|
حکومت شاهنشاهی پهلوی |
1926 تا 1979 |
1343 تا 1398 |
1304 تا 1357 |
53 سال |
تهران |
|
جغرافیای ایران :
محدوده و موقعیت جغرافیائی ایران