نگاهی به آیین نوروز خوانی در شاهرود/ آیینی که این روزها کمتر دیده می شود
در پست قبلی به آیین نوروز خوانی در روستای کهنه از توابع شهرستان جغتای (استان خراسان رضوی) تحت عنوان مژده فصل بهار (سال نو ماه نو نوروزک مبارک باد ) پرداخته شد . در این پست نگاهی داریم به آیین کهن نوروز خوانی در شاهرود.
به گزارش مرآت به نقل از نسل شاهوار بهار و تابستان می گذرد و پس از پاییز، زمستان فرا می رسد. بعد کم کم هوا معتدل می شود و زمین از خواب زمستانی بیدار می شود یا به قول قدیمی ها زمین نفس می کشد و جوش و خروش حیات آغاز می شود. به قول سعدی :
“آدمی نیست که عاشق نشود فصل بهار/ هر گیاهی که به نوروز نخندد حطب است”
برگزاری جشن نوروز همیشه با آداب و سنن مخصوصی همراه بوده است. از جمله آداب نوروزی که در منطقه شاهرود رایج است نوروز خوانی است.
آیین نوروز خوانی در شاهرود
سید علی اصغر شریعت زاده، پژوهشگر و محقق شاهرودی در یک پژوهش در خصوص جشن های تاریخی شاهرود در کتاب “فرهنگ مردم شاهرود” آورده است: نوروز خوانی در شاهرود به دو طریق انجام می شود گروه اول شامل مردانی است که از طریق نوروز خوانی روزگار می گذرانند.
نوروز خوان ها از اوایل اسفندماه از روستاهای وامرزان، جزن، مایان و حسن آباد دامغان به شاهرود و روستاهای اطراف آن می آیند وقتی صدای نوروز خوانان با لهجه خاصشان درکوچه و خیابان شنیده می شود مژده آمدن بهار را می دهد و در اصطلاح، نوروز خوانها را بهار لاله زار ” شعر خوان” یا ” پیش بهار” می گویند.
نوروز خوانها ملبس به قبای بلند سفید یا مشکی هستند و گیوه به پا می کنند و عصایی در دست دارند و در گروههای دو تا پنج نفری سراسر منطقه قومس (سمنان )به ویژه شاهرود را زیر پا می گذارند.
نوروز خوانها اشعاری که می خوانند از پدران خود فرا گرفته اند و خود نیز دارای قریحه شاعری هستند. نورز خوانها وقتی بر در هر خانه ای می رسند ،با اشعار موزون و آواز خوانی و آهنگ مناسب ،حلول سال نو را به اهل خانه تبریک می گویند.
مردم حضور نوروز خوانها را به فال نیک می گیرند و بعضی ها به عنوان تبرک از آنان ،نقل یا خرمایی را می گیرند و بر سر سفره هفت سین می گذارند.
نوجوانان، گروه دوم نوروز خوانان در شاهرود
گروه دوم نوروزخوان ها نوروز خوان ها نوجوانانی هستند که به عنوان پیشاهنگان نوروزی، یک ماه مانده به عید پس از غروب آفتاب در محله های قدیمی (شریعت، چهار سوق، بید آباد، محمد آباد زیر عمارت، شبدری، قلعه ولی آباد، مسجد جامع و….) شهر شاهرود راه می افتند و حلول سال نو را تبریک میگویند.
مردم شهر شاهرود به نوروز خوانی اصطلاحا (صد سلام و سی علیک) و یا ( شالینو، مالینو) میگویند. نوروز خوانی مراسم ویژه ای دارد، به این ترتیب که یکی از نوروز خوان ها به پشت در هر منزلی که میرسد اشعار نوروزی را با آواز و آهنگ مناسبی میخواند:
“صد سِلام و سی عَلِیک/صاب (صاحب خانه) خانه سِلام عّلِیک
سِلامُم بگیر عَلِیک/ اِزجانِبِ مُلاّبِیک
حاج آقایِ با ایُمن (ایمان)/ نِشِستِه کُنجِ اِیوُن(ایوان)
هِمِشماره(میشمارد)پولِ قِرُن(قران)/ در کن یَک صاحِب قِرُن(قران)/ بده به شیرخُن (شعرخوان)انعام
این خانه نه اُن خانه/ میونِ(میان)هر دو خانه
مجمع (مجمعه) رِ (را) کن پیمانه / سَرِش دِچین (بچین) مرغانه (تخم مرغ)
مرغانه یکیش کَمِ/ کدبانو کجاش کَمِ
حاجی جُن (جان) گلوُ گلوُ (گلاب،گلاب)/ حاجی جُن گلو گلو
هر شو (شب) هُخُوری (می خوری) پِلُو/ شیر خُن هُخُورِه (می خورد) نُنِ (نان) جو
هَلا زیره هَلا زیره/ سَگِت مرا هِنگیره (میگیرد)
چوبِش بِزِنی می میره/ فردا روزِ قیامِت/ در حضورِ پیغمبِر/ دامِن مِن هِنگیره(میگیرد)”
بقیه نوروز خوانها در پایان هر قسمت یک صدا میگویند:
“نوروزِ نو سال آمد/ عیدِهمه سال آمد/ مژده بدین (بدهید) به دوستان/ واز (باز) عیدِ نو سال آمد”
یا
“نوروزِ نو سال آمد/ گل در گلستان آمد/ مژده بدین به دوستان/ واز گل بِهارون آمد”
صاحب خانه وقتی مژده بهار و نوروز را می شنود انواع و اقسام خوراکی ها و شیرینی های نوروزی را به نوروز خوانها می دهد. این خوردنی ها عبارت اند از: تخم مرغ پخته رنگ کرده و…
نوروز خوان برای جلب توجه صاحب خوانه اشعار مناسبی می خواند. به عنوان مثال اگر صاحبخانه در آرزوی فرزند و در اصطلاح محل «کوراجاق» باشد، نوروز خوان به زبان شعر برای وی از خداوند پسری میخواهد:
“این خانه پُرِز (پراز) عَسِل/ اُن خانه پُرِ ز عَسِل
خدا بِدِه یَک پِسِر/ اِسمِش کُنین(کنید)عبدالله
بفرستینش دیملا(دهملا)/ بُخوانِه(بخواند)کِلام الله”
گاه از صاحب خانه خبری نمی شود آنوقت نوروز خوان به زبان شعر می گوید که نوروز خوان را معطل نکنند و هر چه زودتر جوابش را بدهند.
“هَلای مِن هَلای مِن/ دَر واکُن (در باز کن) بِرای مِن
اِز هوا نَرمَک میاد/ تر میشِه(میشود)قُبای مِن”
یا
” هَلا کوکو، هَلاکوکو/ سَرقِلُینِ(قلیان)تَمباکو(تنباکو)
آتیش بر سرش کم کن/ تا ما بِکِشیم دودی/ آواره شویم زودی
هَلادَم دَم/ هَلادَم دَم/ اسبم را کجا بَندَم/ آنجای گل گَندَم/ وَاللهِ نِمی بَندَم”
بعضی صاحب خانه ها به عنوان شگون از پشت بام به روی نوروز خوانها (خاکستر) یا (آب)می ریزند. بعضی از آنان در دادن خوراکی و شیرینی به نوروز خوانها خست به خرج میدهند،در اینگونه موارد است که نوروز خوانها ناراحت می شوند و دسته جمعی پرخاشگرانه تنفر خود را ابراز می دارند.
“این خانه پُرِز (پراز)زغال/ آن خانه پُرِز(پراز)زغال”
در پایان نوروز خوانی برای اخذ نتیجه از صاحب خانه یک صدا میگویند:
“یا سوال یا جوواب (جواب)یا شیشه پر گلاب”
مدتی که از شب گذشت نوروز خوانی تمام می شود. این کار تا شب عید ادامه می یابد.
ضمنا در آخر هر شب نوروزخوان ها خوراکی ها و شیرینی ها را روی هم می گذارند و معمول است که نوروز خوان دو سهم بر می دارد و بقیه یک سهم.
سلام و خسته نباشید . خیلی جالب بود .